Quaresma leciono


La fabrikerio


Me arivas   ye ok kloki en la laboreyo. Apud la
   komme an
 
portego la pordisto stacas. Dextre esas vesteyo.    Ibe
Tor        Portier  steht   rechts      Kleiderraum
 
on  povas anke lavar   su.  En nia laborerio esas
man       auch waschen sich
 
moderna mashini. Granda roti  rotacas     rapidege.
                 große  Räder drehen sich sehr geschwind
 
Li  sukusas     la tota   domo e tre bruisas.
sie erschüttern    ganze         machen sehr viel Lärm
 
En la fabrikerio 1500 laboristi laboras. La laboro esas
 
tre  monotona, ed omnu  deziras chanjo. La aero esas
sehr eintönig     jeder wünscht Wechsel    Luft
 
polvoza ed oleoza. Ni respiras la mala      aero. Po  la
staubig    ölig       atmen       schlechte       für
 
maladigiva              laboro ni recevas  poka  salario.
Krankheiten erzeugenden           erhalten wenig Lohn
 
La salario ne suficas por bona nutrado.  Ni vane
              genügt  für      Ernährung    vergeblich
 
demandas  plu  multa salario. La direktisti postulas plu longa
verlangen mehr                   Direktoren fordern  längere
 
labortempo. Se ni konsentas, mem plu multa laboristi
Arbeitszeit       zustimmen  noch
 
maladeskas   pro la mala aero e mala nutreso.
werden krank wegen                   Ernährung
 
Ni defensas    nia interesti  per   organizita   agadi.
   verteidigen     Interessen durch organisierte Handlungen
 
Prezente    la diala    labortempo esas okhora.      On
gegenwärtig    tägliche                 achtstündige
 
mustas uzar     la posible   maxim bona tekniko,
       anwenden    möglichst beste      Technik
 
organizar    bone la ekonomio   e per to   augmentar la
organisieren         Wirtschaft   dadurch  steigern
 
efekto  di la laboro. Lore plu kurta labortempo en la
Wirkung               dann kürzere
 
fabrikerii suficos      e la laboristo havos libera tempo
           wird genügen 
 
por kulturala  laboro. La maxim racional ekonomio
    kulturelle            vernünftigste
 
esas la sociala ekonomio.

Depos la revoluciono en 1918 la laboristi elektas
Seit                                      wählen
 
laborial sovieti. La sovieti kontrolas la produkto.
Betriebsräte         Räte    kontrollieren
 
En la socialista socio        on uzos omna institucuri
                 Gesellschaft         alle Institutionen
 
organizala        e teknikala   por eliminar      la
organisatorischen   technischen     auszuschalten
 
nociva     efekto di la laboro en la fabrikerii. Lore omnu
schädliche Wirken                                     jeder
 
mustos laborar. Omnu multe laboros spontane,        pro ke
                     viel          aus sich heraus  weil
 
on savos, ke omna  produkturo servas la kulturo di la
             jedes Produkt    dient
 
homaro.    Lore ni vidos        nek   hungranti, nek
Menschheit         werden sehen weder Hungernde  noch
 
prodiganti.
Verschwender

Imprimerio

On inventis la imprimo en la dek-e-kinesma (15-ma)
   erfand      Drucken
  
yarcento.    Komence on uzis simpla    imprimilo.
Jahrhundert  anfangs         einfaches Druckwerkzeug
 
Prezente on uzas granda imprim-mashino. La jurnalo
                        Druckmaschine
 
imprimesas    per     rotaco-mashino.    Ca mashino
wird gedruckt mittels Rotationsmaschine  diese
 
imprimas plu multa kam dekamil     jurnali dum un
                       zehntausend
 
horo.   La mashino anke faldas la jurnalo.
Stunde             auch faltet
 
On kompostas la jurnalo per mashino. La kompostisto
   setzt                                Setzer
 
sidas avan la klavaro.  La klavaro di la komposto-mashino
sitzt vor     Tastatur
 
esas simila  a la klavaro di la skrib-mashino. La
     ähnlich
 
komposto per mashino esas plu rapida kam per manuo.
                          schneller  als     Hand
 
La komposturo esas korektigenda.     On sendas la
   Satz       muß  korrigiert werden    sendet
 
prob-imprimuro al autoro.
Druckprobe        Verfasser
 
La hika    laboristal imprimerio esas granda. On produktas
   hiesige
 
multa libri, broshuri,  revui,        jurnali, propagofolii
             Broschüren Zeitschriften          Flugblätter
 
ed altra imprimuri.       En la komposteyo dek kompostisti
         Druckerzeugnisse       Setzraum   10
 
laboras. Ni havas aparta     imprimeyo, bindeyo ed expedieyo.
                  besonderen Druckraum  Binderaum  Expedition
 
En singla          salono multa viri   e mulieri laboras.
   jedem einzelnen Saal         Männer   Frauen
   
    Merkez per:
pordo
pordego
pordisto
mono-


monotona
roto
rotacar
aero
salario
postular
defensar
agar
tempo
socio
sociala
eliminar
servar


intencar
dek


mil
 
klavo
manuo


folio
– Tür
– Tor
– Portier
– eins (in zusammen-
     gesetzten Wörtern)

– eintönig
– Rad
– sich drehen
– Luft
– Lohn
– fordern
– verteidigen
– handeln
– Zeit
– Gesellschaft
– gesellschaftlich
– ausschalten
– dienen


– beabsichtigen
– zehn


– tausend

– Taste
– Hand


– Blatt
Pforte


Monolog
Monokel = Einglas
Monopol
Monogamie = Einehe

rotieren, Rotationsmaschine
Aeroplan = Luftfahrzeug
Salaire
Postulat = Forderung
Defensive
Aktion = Handlung
Tempo

sozial
eliminieren
servieren
servil = dienerisch
Servus! = Ihr Diener! (Gruß)
Intention = Absicht
Dekade = Jahrzehnt
dezimal, Dezimeter
Dekagramm = zehn Gramm
Mille, Promille = ‰
Millimeter = tausendstel Meter
Klavier
Manuskript = Handschriftliches
Manufaktur = Handfertigung
Manual = Handbuch
Folie

Vortifado

Nachsilbe (sufixo)  -il  –  Werkzeug, Mittel

presar
imprimar
plugar
produktar
vehar
– pressen
– drucken (Buch)
– pflügen
– produzieren
– fahren
presilo
imprimilo
plugilo
produktilo
vehilo
– Presse
– Druckerpresse
– Pflug
– Produktionsmittel
– Fahrzeug

Sufixo  -ur  –  Ergebnis einer Handlung.

kompostar
imprimar
institucar
piktar
produktar
skribar
sutar
– Schrift setzen
– drucken
– einrichten
– malen

– schreiben
– nähen
komposturo
imprimuro
institucuro
pikturo
produkturo
skriburo
suturo
(Druck-) Satz
– Druckerzeugnis
– Einrichtung
– Gemälde
– Erzeugnis, Produkt
– Schriftstück
– Naht


Bilde Wörter mit -il von folgenden Wörtern:

pektar
brosar
segar
– kämmen
– bürsten
– sägen
limar
manjar
razar
– feilen
– essen
– rasieren


Bilde Wörter mit -ur von folgenden Wörtern:

fotografar
inventar
frizar
editar
– fotografieren
– erfinden
– frisieren
– verlegen (Buch)
signatar

grabar
imitar
– mit Namen unter-
       zeichnen
– gravieren
– imitieren


Sufixo -if  –  hervorbringen, erzeugen.

vorto
sudoro
shuo
ovo
floro
rimo
verso
– Wort
– Schweiß
– Schuh
– Ei
– Blume, Blüte
– Reim
– Vers
vortifar
sudorifar
shuifar
ovifar
florifar
rimifar
versifar
– Wörter bilden
– schwitzen
– schustern
– Eier legen
– blühen
– reimen
– Verse bilden


Sufixo -ist  –  Beruf oder System-Anhänger.

Sufixo -ism  –  Lehre, System.

dento
pordo
kompostar
instruktar
entraprezar
– unternehmen
Ido
social-ismo
nacional-ismo
Marx-ismo
mon-ismo
pacif-ismo
dentisto
pordisto
kompostisto
instruktisto
entraprezisto
– Unternehmer
Idisto
socialisto
nacionalisto
Marxisto
monisto
pacifisto


Bilde Wörter mit -ist von den Wörtern:

fotografar
portar
bakar
bindar
menuzar
muelar

– tragen
– backen
– Buch binden
– tischlern
– mahlen
fervoyo
tramvoyo
cienco
muziko
horlojo
seruro


– Wissenschaft
– Musik
– Uhr
– Schloß


Sufixo -eri  –  Anstalt.

fabrikar
laborar
direktar
imprimar
drogo
lakto
texar
gisar




– Droge
– Milch
– weben
– gießen
fabrikerio
laborerio
direkterio
imprimerio
drogerio
lakterio
texerio
giserio
 
 
 
 
 
– Molkerei
– Weberei
– Gießerei


Bilde Wörter mit -eri von:

bakar
bindar
editar
fotografar


Atencez!   Beachte!   Das sufixo -eri ist nicht zu verwechseln mit dem sufixo -ey.

balnerio – Badeanstalt
balneyo – Baderaum

En la balnerio esas multa balneyi.


Das besitzanzeigende Fürwort (pronomo posedala) wird aus dem persönlichen Fürwort gebildet, indem man die Endung der Eigen­schaftswörter  -a  anhängt.

mea
tua
vua
(i)lua
(e)lua
(o)lua
mein
dein
Ihr
sein
ihr
sein
nia
via
via
(i)lia
(e)lia
(o)lia
 
 
 
Kurvata krampono vizanta al dextra  
unser
euer
Ihr
 
ihr
 

Exempli – Beispiele:  Mea lojeyo esas fore de mea laborerio. Nia lojeyo esas plu mikra kam tua. – Unsere Wohnung ist kleiner als deine.

En nia imprimerio multa viri e mulieri laboras. Elia salario esas sama kam ilia. – In unserer Druckerei arbeiten viele Männer und Frauen. Ihr (der Frauen) Lohn ist der gleiche wie ihrer (der Männer).

Prepozicioni

Im Deutschen (wie auch in den anderen natürlichen Sprachen) ist die Anwendung der prepozitioni recht regellos. Im Ido dagegen hat jedes Vorwort eine ganz bestimmte Bedeutung. Man merke sich ihren Sinn und man übersetze nie wörtlich, sondern dem Sinne nach.

Distingez!   Unterscheide!

per  (durch, mit) wird gebraucht im Sinne von vermittelst und ist nicht zu verwechseln mit kun (zusammen mit): me sendas la letro per la posto – ich schicke den Brief mit der Post.

On kompostas la jurnalo per mashino.  Me vehas per tramvoyo a la laborerio. Ni defensas nia interesti per organizit agado.  Me manjas per kultelo (Messer).

Me manjas pano kun butro.  Me vehas kun mea amiko.  Ni havas chambro kun tri liti.

          pro – (für), infolge, wegen (Ursache)

          por – für, um zu (Zweck)

Multa laboristo maldadeskas pro mal aero.  La laboristi strikas pro shikani (Schikanierungen) dal (durch den) direktisto.

Ni kombatas por plu kurta labortempo.  La salario ne suficas por bona nutrado.  Ni vendas (verkaufen) la biciklo por komprar (kaufen) nutrivi. Il venas por helpar ni.

Taski

Per quo on boras (bohrt)?  Respondez!  Qua (wer) boras en la fabrikerio? Me manjas – mea frato.  On laboras – la manuo.  Montrez – me tu- libro. Me- frato manjas – kultelo.  Ni- lojeyo esas –.  Quon (was) la boristo facas (macht)?  Respondez!

Bilde alle möglichen Wörter mit den bekannten Ableitungssilben (afixi) von folgenden Wörtern:

koquar
bindar
expediar

razar
muelar
– mahlen

komercar
sutar
redaktar
– handeln (kaufm.)
– nähen
– redigieren

Nach oben